چرا به زیارت امام‌رضا(ع) حج فقرا گفته می‌شود؟ | جان به قربان تو شاها که حج فقرایی

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ حتما شنیده‌اید که می‌گویند هیچ کار خدا بی‌حکمت نیست. ایام حج است و ممکن است در این روز‌ها هرکدام ما با دیدن حضور حجاج در بیت‌الحرام مشتاق و آرزومند، رفتن به زیارت خانه خدا و سفر حج شده باشیم؛ سفری که ممکن است برای برخی از ما دور از دسترس باشد؛ به همین دلیل است که می‌گوییم هیچ کار خدا بی‌حکمت نیست و از عدالت و مساواتش به‌دور است که برخی بندگانش را از بعضی برکات معنوی دور نگه دارد.

علت حج رفتن، به‌سوی خدا رفتن است. یکی از تلاش‌های زائران خداوند در حج، این است که برنامه‌هایشان خدایی شود؛ این مسیری است که خداوند به تعداد بندگانش برای آن راه باز کرده است. این است که ما از علما و بزرگان دین بسیار می‌شنویم که هرکه در هرجایی می‌تواند به قله کمال برسد. 

زیارت یکی از همین راه‌های رسیدن به کمال است. درباره زیارت امام‌رضا (ع) سخنان بسیاری از دیگر امامان معصوم (ع) آمده است و ما در احادیث متعدد درباره برابری زیارت آن حضرات با چندین هزار حج شنیده‌ایم؛ حجی که پاداش «زیارت از روی شناخت آن بزرگواران» است و موجب شده است بسیاری از مردم از دیرباز، زیارت حضرت را با نام «حج فقرا» بشناسند. شاید شما هم این تعبیر را در چاووشی‌های کاروان‌های زیارتی زائران حضرت رضا (ع) شنیده باشید که می‌خوانند: «اغنیا مکه روند و فقرا رو به تو آرند/ جان به قربان تو شا‌ها که تو حج فقرایی!».

زیارتی که میراث است 

در اقوال و اسناد تاریخی بر این نکته تأکید شده است و از گذشته‌های دور همه مؤمنان، زیارت امام‌رضا (ع) را برابر با حج فقرا می‌دانستند و امروز هم همین عبارات در میان زائران سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود. زیارت امام‌رضا (ع) از راه‌های دور و نزدیک سفارش شده است، اما برای زائری که رنج سفر را بر خود هموار می‌کند و راهی مشهد می‌شود، ثواب دوچندانی درنظر گرفته می‌شود.

 در پیوند حج با زیارت امام‌رضا (ع)، همچنین می‌توان به زیارت دوره در گذشته اشاره کرد. در گذشته زوار خانه خدا پس از سفر حج به زیارت مرقد ائمه اطهار (ع) می‌رفتند. معمولا این زیارت که از مکه شروع می‌شد، به مشهدالرضا (ع) ختم می‌شد. ازسوی دیگر از ایام زیارتی مخصوص امام‌هشتم (ع) در روز‌های پایانی ذی‌القعده؛ روز‌های ۲۳ و ۲۵ ذی‌القعده است و روز‌های دهه اول ذی‌الحجه و ایام برگزاری حج نیز است.

روز ۲۵ ذی‌القعده که ما آن را با نام دحوالارض هم می‌شناسیم؛ روزی که زمین از زیر خانه کعبه گسترش پیدا کرده است. به اعتقاد برخی کارشناسان، این هم‌زمانی به‌نوعی می‌تواند نشان‌دهنده اهمیت ائمه اطهار (ع) در نشر معارف توحیدی به سراسر دنیا باشد.

دیداری که ثمره‌اش بهشت است 

زیارت ائمه معصوم (ع) جزو اعمالی است که در آموزه‌های اسلامی و به‌ویژه در روایات اسلامی بر آن تأکید شده است. این زیارت‌ها درواقع نشانه ابراز محبت ما به آنها و نشان‌دهنده وفاداری‌مان به آن بزرگواران است؛ آن‌چنان‌که حضرت امام‌رضـا (ع) فرمودند: «براى هر امامى، عهد و پیمانى بر گردن دوستان و پیروان اوست و از نشانه‌هاى وفاى کامل به این عهد و پیمان، زیارت قبر امامان است» (من‌لایحضره‌الفقیه، ج ۲، ص‌۵۷۷). 

همچنین زیارت معصومان (ع)، فضیلت و ثواب بسیار به‌دنبال دارد. نخستین و شاید پراهمیت‌ترین این فضیلت‌ها، نائل شدن به دیدار امامی است که ما بسیار مشتاق حضور در محضرش بوده‌ایم و به جبر زمانه از آن محروم شده‌ایم؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) فرمودند: «هرکه ما اهل‌بیت (ع) را بعد از درگذشتمان زیارت کند، مثل آن است که ما را در زمان حیاتمان زیارت کرده است».

بزرگان دین دربرابر این دیدار به ما بشارت بهره‌مندی‌های بسیاری را می‌دهند؛ بهره‌هایی که هم در دنیا و هم آخرت نصیبمان خواهد شد. در این‌باره پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هرکه مرا در حیات و بعد از مرگم زیارت کند، در روز قیامت در جوار و همسایگی من خواهد بود» (وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۲).

زیارتی برابر با ۷۰ هزار حج 

در کلام ائمه (ع) بر زیارت امام‌رضا (ع) تأکید بیشتری شده است؛ چون حضرت در غربت و غریبی به شهادت رسیدند و از اقوام و خویشان خود دور بودند. یکی از این روایات مشهور، مربوط‌به پدر این امام بزرگوار است. در روایت چنین آمده است: «از موسی‌بن‌جعفر (ع) شنیدم که می‎فرمود: هرکه قبر فرزندم علی را زیارت کند، خداوند ثوابی معادل هفتاد حج مبرور به او عطا می‎فرماید.

 با تعجب گفتم: هفتاد حج مبرور؟ فرمود: آری هفتصد حج. باز با تعجب گفتم: هفتصد حج مبرور؟ فرمود: آری بلکه ۷۰ هزار حج مبرور. بار دیگر با تعجب پرسیدم، فرمود: بعضی حج‎ها در پیشگاه خدا مقبول نمی‎شود. هرکه فرزندم را زیارت کند یا شبی درکنار قبر او به‌سر برد، مانند کسی است که خداوند را در عرش زیارت کرده است. باز با تعجب پرسیدم مانند کسی که خدا را در عرش زیارت کند؟

فرمود: آری روز قیامت، در عرش خدا چهار نفر از پیشینیان؛ نوح (ع)، ابراهیم (ع)، موسی (ع) و عیسی (ع) و چهار نفر از آخرالزمان؛ محمد، علی، حسن و حسین (علیهم‎السلام) گرد خواهند آمد و بعد، این مجلس ادامه خواهد یافت. یعنی غیر از این هشت نفر، دیگران هم خواهند بود و زوار قبور ائمه (ع) با ما، در همین جلسه شرکت خواهند کرد. والاترین درجه و باارزش‎ترین عطیه و عنایت، مخصوص زوار فرزندم علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) است». (کامل الزیارات، ص ۳۰۷، باب ۱۰۱، ح ۱۳).

پاداشی که نتیجه معرفت است 

اباصلت هروی از قول امام‌رضا (ع) روایت می‎کند: «به خدا قسم هیچ‌یک از ما خانواده نیست مگر اینکه کشته یا شهید می‎‎شود. پرسیدم: آقا! شما را چه کسی می‎کشد؟ فرمودند: شرورترین خلق خدا به وسیله سم در زمانم. سپس مرا در دیار غربت دفن می‎کنند. بدان که هرکه مرا در غربتم زیارت کند، خداوند ثواب ۱۰۰ هزار شهید و ۱۰۰ هزار صدیق و ۱۰۰ هزار حاجی و عمره‎گزار و ۱۰۰ هزار مجاهد را به او می‎دهد و با ما محشور می‎شود و در درجات عالی بهشت رفیق ماست». 

خوب است بدانیم که این پاداش شگفت‌انگیز به زائری می‌رسد که ایشان را با معرفت زیارت کند که قید «عَارِفاً بِحَقِّه‏» (با معرفت به حقش او را زیارت کند) در برخی روایات به این نکته اشاره می‌کند. در این‌باره امام‌علی (ع) نیز می‌فرمایند: «آگاه باشید که هیچ خیری در قرائتی که تدبر در آن نباشد، نیست» (مستدرک حاکم، ص‌۲۲۶). همچنین مهم‌ترین میزان یک عمل، نیت انجام آن است و این نیت و میزان معرفت بنده است که بر اجر و ثواب تأثیر می‌گذارد؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) فرموده‌اند: «مردم براساس نیت‌هایشان در روز قیامت محشور می‌شوند».
(تهذیب‌الاحکام، ج ۶، ص‌۱۳۵، باب مَنْ یَجِبُ مَعَهُ الْجِهَاد، ح ۴)

معرفتی که با زیارت نصیبمان می‌شود 

معرفت برآمده از زیارت، معرفتی است که نباید از رسیدن به آن ناامید بود و امیدوار بود که درپی زیارت ائمه‌اطهار (ع) برای ما دردسترس خواهد شد. بسیاری از دعا‌ها و زیارات دارای مفاهیم ارزشمندی درباره اصول اعتقادی و معارف دینی هستند. زائر در وقت زیارت با خواندن زیارت‌نامه ائمه (ع)، آموزه‌های مهم دین را مرور می‌کند. زیارت‌نامه امام‌رضا (ع)، زیارت امین‌ا... و زیارت جامعه کبیره گنجینه‌ای از معارف هستند که مانند پلی، ما را به حقیقت و معنویت وصل و در ذهن ماه مفاهیمی مانند جهاد، شهادت، حج و... را پررنگ می‌کنند. از دیگرسو ائمه‌اطهار (ع) علاوه‌بر اینکه دانشگاه معارف هستند، محل ذکر و یادآوری نیز هستند. 

اگر انسانی به‌جای پرداختن به خواسته‌های نفسانی و شهوانی به دعا و زیارت و نماز مشغول شود و همیشه ائمه را الگوی خود قرار دهد، به‌مراتب از معرفت و اخلاص والایی برخوردار می‌شود و به همین دلیل، رسول گرامی اسلام (ص) به عده‌ای از یاران خود که از جهاد سختی برمی‌گشتند، فرمودند: «آفرین بر گروهی که از جهاد کوچک برگشتند و جهاد بزرگ را در پیش‌رو دارند! پرسیدند: منظورتان از جهاد بزرگ چیست؟ فرمودند: جهاد با نفس». (الکافی، ج‏۵، ص‌۱۲، باب وجوه‌الجهاد، ح ۳).

در پایان باید به خاطر داشت که دعاها، زیارات و نماز‌های مستحبی، در صورتی قبول می‌شود و دارای ثواب‌های بسیار است که تمام شرایط در آنها رعایت شده باشد؛ ازجمله ادای همه تکالیف و واجبات شرعی و رعایت تقوای الهی. قرآن کریم در آیه ۲۷ سوره مائده می‌فرماید: «همانا خداوند [اعمال صالح را]تنها از باتقوایان می‌پذیرد». حتی برخی امور مستحبی مثل روزه مستحبی را تا زمانی که روزه واجب به گردن شخص باشد، نمی‌توان انجام داد، پس اگر فرد درحالی‌که وظیفه او روزه و جهاد و حج واجب باشد و به‌جای آنها مشغول زیارت و دعا و نماز و روزه مستحبی شود، نه‌تن‌ها ثوابی به‌دست نمی‌آورد، بلکه چه‌بسا گرفتار عذاب اخروی نیز بشود!

در ادامه حتما بخوانید دل‌تنگی برای تابستان‌های مشهد